De Veiligheidsladder, of eigenlijk de Safety Culture Ladder (sinds 2020), is in de sector niet meer weg te denken. Ondertussen hebben organisaties, groot en klein, ermee te maken doordat ondertekenaars en onderschrijvers van de Governance Code Veiligheid in de Bouw het eisen. Maar brengt het de focus en aandacht op veiligheid die nodig is of is het de volgende certificering die voornamelijk last met zich meebrengt? We moeten in ieder geval waken voor veiligheidsladderinflatie!

Voor degenen die inhoudelijk niet bekend zijn met de Veiligheidsladder is het goed om te weten dat het gaat om een schema dat een zestal bedrijfsaspecten toetst en certificeert. Deze bedrijfskenmerken zijn beschreven op vijf niveaus (treden). Hoe hoger de trede, hoe veeleisender de veiligheidsinspanningen. Het schema schrijft daarmee (gedeeltelijk) voor wat wordt verstaan onder een goede veiligheidscultuur en goed veiligheidsgedrag.

Waarom de invoering van de ladder?
Nog steeds is de bouw een van de meest onveilige sectoren om in te werken. De complexiteit, verschillende talen, wildgroei aan zzp’ers en hoge werkdruk zijn wat ons betreft een toxische mix die de komende jaren alleen nog maar zal toenemen.

Dit wordt door de Onderzoeksraad voor Veiligheid al geruime tijd aangekaart. De bouw moet aan de slag met de veiligheidscultuur in de sector, want daar schort het volgens hen aan. De Governance Code heeft deze handschoen opgepakt en heeft hiervoor gezocht naar een tool die praktisch en meetbaar inzetbaar is. Zie hier de aanleiding voor de implementatie van de Safety Culture Ladder.

Is er überhaupt zoiets als een Safety Culture?
In ‘veiligheidsland’ wordt al langer gediscussieerd over veiligheidscultuur en het belang ervan voor veiligheid binnen organisaties. De definities ervan zijn echter divers. De wijze waarop je tot een goede veiligheidscultuur komt ook. Het veranderen van cultuur is geen sinecure en kost tijd, veel tijd. De discussie voert soms zo ver dat het veranderen en implementeren van een cultuur niet gericht of bewust kan.

Toch is er zoiets als “zo doen we dingen hier” binnen organisaties, ook op het gebied van veiligheid, ofwel de veiligheidscultuur. Het is goed om hier met elkaar naar te kijken en stil bij te staan. Wat vinden we eigenlijk normaal als het gaat om veiligheid? Wat is het gedrag dat we vertonen en kunnen we met elkaar bespreken of er (veiligere) alternatieven zijn? Of is veiligheid bijvoorbeeld niet bespreekbaar of wordt het gezien als de verantwoordelijkheid van de individuele medewerker? Dit zijn wat ons betreft onderdelen van de veiligheidscultuur van een organisatie.

Waarom is aandacht voor de veiligheidscultuur dan toch nodig?
Medewerkers hebben niet bewust de intentie om zich onveilig te gedragen. Sterker nog, iedereen wil veilig naar huis. Mensen werken vaak onveilig, doordat ze op onbewust niveau gestuurd worden om onveiliger te werken. Je herkent het vast wel, de opleverdatum nadert en daardoor pakt een medewerker een trap en regelt geen hoogwerker.

Dat betekent dat medewerkers enerzijds beschermd moeten worden voor hun, voornamelijk onbewuste, handelen. En uiteraard door de gevaren en risico’s aan te pakken aan de bron door gebruik te maken van de arbeidshygiënische strategie. Neem die weg en je haalt een belangrijke verleiding weg. In het geval van het werken op hoogte: voorkom dat iemand langs de dakrand moet werken.

Dat kan de uitvoerende medewerker niet alleen, in de hele keten van ontwerp tot aan oplevering moet nagedacht worden over uiteindelijk het gedrag van de uitvoerende medewerker. Sowieso moeten de gevaren en risico’s worden uitgewerkt. Aanvullend hierop moet bedacht worden wat het effect is op de uitvoerende medewerker, met de menselijke valkuilen die hij heeft. Kortom aandacht voor techniek, organisatie en niet op de laatste plaats (veiligheids)gedrag.

Is de Safety Culture Ladder een geschikt middel?
Op diverse websites, waaronder die van het Rijksvastgoedbedrijf, staat beschreven dat een goede veiligheidscultuur en -bewustzijn zorgt dat het aantal arbeidsongevallen afneemt. Er zijn inderdaad wetenschappelijke onderzoeken die stellen dat dit het geval is. Aan de andere kant zijn er weinig onderzoeken naar effectieve interventies en tools waarmee dat is bereikt. Dat geldt helaas ook voor de Veiligheidsladder. Onderzoek heeft (nog) niet aangetoond dat de ladder daadwerkelijk leidt tot een hoger veiligheidsbewustzijn en daarmee minder arbeidsongevallen.

In balans
Toch moeten we eerlijkheidshalve zeggen dat sinds de invoering van de Veiligheidsladder wij een ontwikkeling zien bij bedrijven en een grotere vraag naar 1) het begrijpen van de relatie tussen veiligheid en gedrag en 2) doelbewust meenemen van veiligheid als integraal onderdeel van leiderschap.

Daarmee zien we een ontwikkeling, waarbij de focus van techniek en organisatie verschuift naar gedrag. Niet dat de andere twee minder belangrijk zijn, maar het zorgt er wel voor dat deze drie elementen meer in balans komen in onze sector. Een verschuiving die toe te schrijven is aan de invoering van de ladder. De uitdaging is wel om de komende tijd te monitoren en te evalueren wat de effectiviteit is van de Veiligheidsladder en of het daadwerkelijk ook het beoogde effect heeft.

Het gevaar van de ladder
En juist in de effectiviteit en meetbaarheid schuilt het gevaar. Op LinkedIn verschijnen regelmatig berichten dat bedrijven zich hebben gecertificeerd op een trede; een goede ontwikkeling dat bedrijven aan de slag zijn met het creëren van een eigen veiligheidscultuur. Wij zijn alleen wel benieuwd wat er gebeurt als bedrijven snel de treden doorlopen en/of op de hoogste trede staan. Zijn de ongevallen dan weg of bijna weg? Hoe houd je dat niveau vast, wetende dat mensen snel geneigd zijn om terug te vallen naar oud gedrag? Is een bedrijf op trede vijf ook daadwerkelijk veiliger dan een bedrijf op trede 2?

Dat de ladder verplicht is, zet druk op de betrouwbaarheid van het schema. In 2023 is het instapniveau trede drie en vermoedelijk zal daarmee een groot deel van de bedrijven ook naar trede 3 gaan, want de externe druk is hoog. En die druk is niet alleen hoog op de bedrijven, maar ook op de certificerende instellingen. Het gevaar dat ontstaat is dat er een opwaartse druk ontstaat die niet meer te stoppen is, zonder dat er in praktijk iets verandert in de veiligheid voor degenen die gevaar lopen. We moeten voorkomen dat er weer een certificaat in een lijstje aan de muur komt te hangen en daarmee de illusie bestaat dat veiligheidsbewustzijn is ingebed in de organisatie. Het is namelijk nog steeds mogelijk om je beste beentje voor te zetten tijdens een audit en daarmee de indruk te wekken dat het gedrag is ingebed.

Waken voor ladderinflatie
Kortom, de komende periode moeten we uitkijken voor veiligheidsladderinflatie! Laten we het schema gebruiken als hulpmiddel om de sector daadwerkelijk veiliger te maken, maar laten we ons niet blindstaren op de treden van de Veiligheidsladder. Dát bedrijven ermee aan de slag zijn, is al de winst, maar laten we ruimte geven aan individuele ambities, alternatieve tools en kritisch blijven op de inhoud van de Veiligheidsladder. Het is tenslotte geen wetenschap. Alleen op die manier blijft het een tool dat ons helpt bij de ontwikkeling van de veiligheidscultuur in de sector. En alleen dan blijft de Veiligheidsladder een middel en wordt het geen doel om op trede 5 te staan, wat onderhevig is aan inflatie.

Mitran Boelee & Ton Stijger, Adviseurs bij Aboma

Pijl links Terug

Meer weten? Vul het formulier in en wij nemen contact op.